Cumhuriyet Halk Partisi 100 yaşında.
9 Eylül’den itibaren başlayan etkinliklerle bir asrı geride bırakan partinin kuruluşu kutlanıyor.
Ülke çapındaki görsel şölenlerin, konserlerin yanı sıra parti toplantıları, oturumlarla partiye, partinin ideolojisine dair değerlendirmeler yapılıyor.
Seçim hezimeti ve buna bağlı olarak ortaya çıkan parti içi iktidar gayretinin devam ettiği günlere denk gelen “ muhasebesi” ise kuruma bir yarar sağlar mı meçhul. Çünkü arşivler, çok partili hayata geçilen daha birinci yıllarda bile CHP’deki “yapısal sorunlar”ın varlığını ortaya koyuyor.
Halkla ilgilenmiyoruz, koltuk ve çıkar hengameleri var
Atatürk Araştırma Merkezi Mecmuasının Mayıs 2021 sayısında Prof. Dr. Mehmet Karayaman tarafından kaleme alınan “CHP Parti Müfettişlerinin Kaleminden Demokrat Parti’nin İktidara Gelişi” başlıklı makalede, CHP’nin şimdi çeyrek asırlık bir partiyken de bugün konuşulan sıkıntılara emsal meseleleri yaşadığını ortaya koyuyor.
CHP kurulduktan birkaç yıl sonra tüzüğü uyarınca Teftiş Daireleri oluşturulmuş, bu dairelere bağlı olarak da Parti Müfettişleri yurt sathında incelemelerde bulunmaya başlamışlardı. Tek parti devrinde rahatça çalışan müfettişler, çok partili hayata geçilen 1945 yılından itibaren ise siyasi rekabetin baskısı altına girmişti.
Uzun yıllardır CHP idaresinden bunalan halkın yeni kurulan partilere büyük ilgi göstermesi CHP idaresindeki az sayıdaki isme “Nerede kusur yapıyoruz?” sorusunu sorduruyordu.
Bu anlayışla alana çıkan müfettişlerin kaleme aldığı raporlarda neredeyse daima tıpkı şikâyetler yer alıyordu.
Raporlarda yüklü olarak şu görüşler lisana getiriliyordu:
Teşkilatlarda problemler var. Parti yöneticileri halkın meseleleriyle ilgilenmiyor, münasebetiyle halk üzerinde gereğince tesirli olamıyorlar. Teşkilatta oluşan hizipleşmeler, menfaat kümeleri ve elindeki gücü kaybetmek istemeyen yetkililerin uğraşları, parti teşkilatlarını çalışamaz hâle getirmiş, çıkar hengameleri parti faaliyetlerinin önüne geçmiştir.
Pek çok vilayet ve ilçe idaresinin, Halkevleri ve Halkodalarının şişirme üye sayılarına sahip birer tabeladan ibaret olduğu ortaya çıkmıştır. Parti içi seçimlerde adam kayırmacılık tesirli olmaktadır. Heyetler belirli kümelerin inhisarındadır. Parti yönetim heyetlerine yeni beşerler seçilememektedir.
Köylü partimizi terk etmiş, binamız cami imamına mesken olmuş
1946 seçimlerinde, millete yakın duran Demokrat Parti’nin sergilediği muvaffakiyetin akabinde müfettiş raporlarına yansıyan sözler daha da alarm verici olmaya başlamıştı.
Tokat Milletvekili Ali Galip Pekel tarafından kaleme alınan 10 Ocak 1947 tarihli raporun girişinde, “Partimizde önemli önlemler alınmadıkça gelecek seçimde çoğunluk elde edilmesi kuşkulu ve hatta endişelidir.” sözlerine yer verilmişti. Pekel, “Yönetim partililere paha vermiyor, teşkilat üyeleri de partiye kıymet vermiyor, faaliyetlere iştirak az oluyor, partililer bu işleri angarya olarak görüyor, halkın dilek ve şikâyetleri dikkâte alınmıyor” diye yazmıştı.
Dr. M. Talat Simer tarafından kaleme alınan 24 Eylül 1948 tarihli bir diğer raporda ise Eskişehir CHP parti teşkilatının dağıldığı anlatılıyordu:
Köylerde parti ocaklarımız çabucak sönmüş denecek kadar erimiştir. Köylerdeki parti binası ve Halkodası olarak tahsis edilen binalar köylüler tarafından cami imamına mesken olarak verilmiştir. Kimi köylerde ise bu binalar Demokrat Parti’ye bırakılmıştır.
Millete zirveden bakıyoruz
Balıkesir Milletvekili Hayrettin Karana ve Fahrettin Tiritoğlu tarafından 1949 yılında kaleme alınan raporda da “Vilayetlerdeki parti reisi arkadaşlarımız özel işlerinin müsait bulunmaması yüzünden kaza ve nahiyelere gidip şahsen meşgul olamıyorlar ve bu temasın azlığı partinin halk ortasında kuvvetlenmesine mani oluyor.” demişlerdi.
Bir öbür müfettiş raporunda ise CHP’ye yakın memurların yanlışlarının da partiye mal edildiği anlatılmıştı. Raporda; memurların işleri yavaş yaptığı, millete zirveden baktığı, halka makus davrandığı, torpil ve rüşvetle iş gördükleri, yolsuzluğu, berbatlığı ortaya çıkmış memurların dahi kollandığı anlatılarak, “Bu nedenlerle pek çok vatandaş Demokrat Parti’ye geçmektedir” denilmekteydi.
Seyitleri, pirleri CHP’ye alalım, halk üzerinde tesirleri büyük
CHP’nin o devir raporlarında, partinin bugünlerde çokça tartışılan samimiyetsiz “sağa açılma” siyasetinin kökenleri de yer almaktaydı.
Mardin Bölgesi Müfettişi Hüsamettin Tuğaç tarafından kaleme alınan raporda, Güneydoğu’da ağalık ve pirlik nüfuzunun devam ettiği, seyitlere hürmet gösterildiği lisana getirilerek şöyle denilmişti:
Bölgedeki seyit ve pirler, taşıdıkları kuvvetli dindarlık hislerini neşir ve tamim edemediklerinden ızdırap çekmekte ve bu nedenle de DP’ye dayanak vermektedirler. Bu şahısların halk üzerindeki nüfuzu dikkâte alınarak partimize dahil edilmeleri gerekmektedir.
1950 yılı başında, Denizli CHP Vilayet Lideri da parti genel sekreterliğine gönderdiği yazıda yaklaşan seçimlere işaret ederek isabetli mülahazalarla “bazı önlemler” alınmasını istemişti:
Halk; ulusal bir gelenek olan ve benlikte yerleşmesi gerekli olan Allah korkusu, kul hayâsı, yurt sevgisi, feragat, fedakârlık ve vefakârlık üzere hislerin gönüllerde yer alıp tutunmasına vesile olan mabetlerdeki hitabelerden yoksun edilmektedir. Bu durum yaklaşan seçimlerde CHP aleyhine kullanılacaktır. Seçim kampanyasına girilen günlerde takımı kaldırılan resmî vaizin tekrar atanması gerekmektedir.
“Çarşaf ve peçe zararlı” demiştik, artık aleyhimize kullanılıyor
Parti merkezine Malatya’dan gönderilen bir diğer raporda ise yıllar içinde yapılan yanılgıların faturasının, çok partili devirde CHP’nin önüne çıktığı vurgulanmıştı:
Senelerce önce, Maraş merkez liderimiz Dr. Emin Karpuzoğlu tarafından çarşaf, peçe ve şalvarın gayrisıhhi ve gayri uygar durumunu açıklayan bir beyannamesi ele alınarak, gerek partimiz ve gerekse tabibin aleyhine propaganda yapılmakta, CHP’liler dinsizlikle suçlanmaktadır. ‘CHP mensuplarının nikâhlarını yenilemesi icap eder.’ denilmektedir.
“Jandarmayı devreye sokmazsak bu bilgisiz halk Haso’ya, Memo’ya oy verir”
Çok partili hayata geçilen yıllarda bir kısım CHP’li sorunu görse de milletvekilleri ortasında, millete ceberrut tekniklerle yaklaşılmasını savunanlar yine de çıkıyordu.
CHP Sinop Milletvekili Cevdet Kerim İncedayı yaptığı açıklamada, “Seçim günlerinde buralarda jandarma vasıtası ile önlem almazsak, o bilgisiz halk reylerini Haso’ya yahut Memo’ya verir.” demişti.
Muş’tan gelen raporda da “Demokrat Parti’ye katılanlara ‘baldırı çıplaklar’ demiş, mizah yapmıştık. Biz iki senede 200 üye bulmazken, ‘baldırı çıplak’ dediğimiz adamlar bir çırpıda 500’e yakın üye kaydettiler, teşkilat kurdular.” denilmişti.
