Sakarya Irmağı ile Porsuk Çayı’nın birleştiği noktanın üstünde konseyi bulunan Gordion Antik Kenti Ankara’ya 94 kilometre uzaklıkta, Polatlı’nın 29 kilometre kuzeybatısında yer alan Yassıhüyük’te bulunmaktadır. Gordion Frig Medeniyeti’nin tarihi başşehridir.
Antik kentte birinci kazılar1900’lerde Gustav Körte ile Alfred Körte tarafından ikinci hafriyatlar ise Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesinin kontrolü ve Rodney Young’ın başkanlığında 1950-1973 yılları ortasında yapılmıştır.
Gordion’un pozisyonu, Anadolu’yu kat eden ana yolların kavşağında bulunması, ırmak ve öbür kaynaklar sayesinde suyun bolluğu ve etrafının kuru tarım ve hayvancılığa uygun açık yerle çevrili olması üzere çeşitli sebeplerden ötürü Friglere cazibeli geldiği düşünülmektedir. Tıpkı doğal ortam şartları Gordion’un MÖ 3. binyıldan başlayarak Hitit egemenliği vaktinde da iskân açısından tercih edilmesinide sağlamıştır.
Frigler arkeolojik bulgulara nazaran , Gordion’a Hititlerin yıkılmasından sonra MÖ 12. yüzyılın sonları üzere erken bir tarihte gelmiştir. Günümüze dek yapılan hafriyatlarda gün ışığına çıkan bilgilere nazaran en erken Frig yerleşim yerleri gündelik hayata ait materyaller içeren, hafif konstrüksiyonlu küçük konutlardan oluşan köy karakterine sahiptir. MÖ 9. yüzyılda ise büyük bir dönüşüm gerçekleşir ve yerleşim, içinde büyük yapıların yer aldığı muazzam surlarla çevrili bir kale halini alır. Yerleşimdeki bu kıymetli değişim muhtemelen bu biçimde büyük inşaat projelerinin imalini yürütebilecek merkezî bir Frig devlet idaresinin oluşmasıyla açıklanabilir.
9. yüzyılın sonlarında, Frig kalesi birkaç inşaat evresinin akabinde kazılarla açığa çıkartılmış olan yerleşim planına sahiptir. Güneydoğudaki ana kale kapısının çabucak içerisinde üstü açık, büyük avlunun etrafında dizili dikdörtgen binalar, saray alanını oluşturmaktadır.
Bu kale, MÖ 800 lü yıllarda büyük bir yangında tahrip olmuştur. Bu kalıntılar ve yangının çabucak öncesi ve sonrasına ilişkin varlıklı mezarlar sayesinde Friglerin bu devirdeki maddi kültürü ve iktisadı hakkında kıymetli bilgiler edinilmektedir. Teras üzerindeki sıra yapılar, tahıl işlenen ve dokumacılık yapılan hareketli yerlerdi. Saray alanındaki yapıların yalnızca birinde karşılaşılan çakıl taşı mozaik taban döşemesi ise Antik Çağ’da bilinen bu tip yer döşemesinin en eski örneği olup bu bezemeci döşeme biçiminin birinci sefer Friglerce icat edildiğini göstermektedir. Saray alanındaki yapıların en büyüğünde bulunan çok yeterli ince dokumalar ve fildişi kakmalı ahşap mobilya üzere lüks eşyalar, bu yapının hükümdara ilişkin, tahminen de yöneticinin kabul salonu olabileceğini göstermektedir. Tahrip olmuş kalede bulunan büyük ölçüde seramik kap ve demir nesne, Friglerin bu materyallere dair büyük bir sanayiye sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Suriye ve Filistin bölgelerinden ithal edilmiş lüks gereçler ise Friglerin MÖ 800 civarındaki dış ticaret bağları hakkında ipucu niteliğindedir.
Gordios ve oğlu Midas, MÖ 800 yangın felaketinin akabinde Frig kalesinin yine inşasında kıymetli rol oynamış olabilirler. Yeni kale, eskisini büsbütün kaplamakta ve çok daha yüksek bir kotta yükselmektedir. Eski kale yapı birçok özelliğiyle birlikte kopyalanmış ve yeni yapılarında eskilerin fonksiyonunu sürdürmüş olması olasıdır. MÖ 8. yüzyılın sonuna yanlışsız tamamlanan bu devasa proje, devlet idaresi altında çalışan muazzam büyüklükte bir iş gücünü yansıtır.
Yeni kale Gordion’a üç asırdan fazla, MÖ 4. yüzyılın ikinci yarısı ortalarına kadar hizmet vermiştir. Bu uzun vakit diliminde Frigia’yı etkileyen bir dizi değerli olay gerçekleşmiştir. 7. yüzyılda, muhtemelen Kafkaslardan gelen akıncı göçmen Kimmerler Anadolu’yu alt üst etmiş, Frigia da bu felaketten nasibini almıştır. 7. yüzyılın sonuna hakikat Kimmerleri batıda bastıran Lidyalılar siyasi egemenliklerini Anadolu’nun içlerine yanlışsız genişletir. Gordion’da ana yerleşime bitişik bir kalenin içinde ele geçen çok sayıdaki Lidya seramiği nedeniyle bir Lidya askerî garnizonu barındırdığı düşünülmektedir. Bu askerî kale muhtemelen Persler tarafından tahrip edilmiştir. Ahameniş İmparatorluğu periyodunda Gordion, Marmara Denizi’nin güneyindeki Daskileion’daki Pers satrabına bağlı ikinci derece bir idari ve askerî merkez durumundadır. MÖ 8. yüzyılın sonlarından 4. yüzyıla kadar yaşayan uzun ömürlü bu yeni kale Gordion’daki Frig maddi kültürünün en âlâ temsil edildiği yerdir. Yazılı Frig dokümanlarının birden fazla bu periyoda aittir.
Gordion’un etrafında yaklaşık 85 adet tümülüs vardır. Bu zirveler kıymetli bireylerin mezarları olup MÖ 9. yüzyıldan 2. yüzyıla kadar uzanan geniş bir vakit dilimine aittir. Bu tip mezar biçimi Anadolu’da daha evvel görülmediğinden bu uygulamanın Frigler tarafından Avrupa’daki memleketlerinden getirildiği düşünülmektedir. Gordion’da kazılan tümülüslerden birkaçı büyük yangının çabucak öncesi ve sonrasında yaşamış kuşaklara aittir. Bilhassa yangından çabucak sonraya ilişkin iki tanesi değerlidir. Bunlardan P Tümülüsü isimli birincisi MÖ 775 yılına tarihlenmekte olup Frig kraliyet ailesinden bir prens yahut prensese ilişkin bir çocuk mezarıdır. Ahşap mezar odasında ele geçen ve çocuğun ikinci ömrü için sunulmuş etkileyici lüks eşyaları ortasında geometrik motifli çok ince kakma işçiliğe sahip ahşap mobilyalar ve tahminen de oyuncak olarak yapılan ahşap ve seramik hayvanlar dikkati çeker.
Hemen yakındaki öbür mezar ise 50 metreyi aşan yüksekliği ile Orta Anadolu’da bu tip mezarların bilinen en büyük örneğidir. İçinde meyyitin yer aldığı ahşap mezar odası bozulmamıştır ve dünyanın bilinen sağlam en eski ahşap yapısıdır. Tıpkı çocuk mezarında olduğu üzere bu mezarda da ele geçen geometrik motifli şık kakma bezemeli mobilyalar, Frig sanatkarlarına özgün büyük bir ustalığa işaret etmektedir. Burada ayrıyeten tahminen de hükümdarlar ortası ikram değiş tokuşuyla Suriye’den Gordion’a kadar gelmiş hayvan başlı kovalar ve kazanlar üzere çok sayıda tunç nesne bulunmuştur. Bu kaplardan bir kısmı mezarın yanı başında verilen baharatlı et yemeği, mercimek ve bira ile şarap ve ballı bir içecekten oluşan ziyafette kullanılmıştır. Kapların üzerindeki balmumu bantlar üzerindeki yazılar bilinen en eski Frigce yazı örnekleridir. Bu mezarın sahibi 1.60 metre uzunluğunda ve altmışlı yaşlarının başlarında ölmüş bir erkek olup muhtemelen Frigya hükümdarıdır. Yakın vakitte mezarın ahşapları üzerinde yapılan radyokarbon tahlilleri hükümdarın MÖ 740 civarında defnedildiğini göstermektedir. Hasebiyle bu hükümdarın birebir tarihlerde öldüğü düşünülen Gordios olduğu öne sürülmektedir.
