Hariciye Nezareti memurlarından Hüseyin Hüsnü Beyefendi ile Alman asıllı Fatma Dilruh Hanım’ın oğlu Ertuğrul, İstanbul’da 28 Şubat 1892’de dünyaya geldi.
İstanbul Tefeyyüz Mektebi, Darüledep, Soğukçeşme ve Toptaşı Rüştiyesi ile Mercan İdadisinde eğitim alan Ertuğrul, çocuk yaşlarında meddah, Hacivat Karagöz ve orta oyunu üzere klâsik sahne şovlarına ilgi duymaya başladı.
Sanatçı, rüştiyede öğrenciyken okul arkadaşlarıyla amatör tiyatro çalışmalarında bulundu. Ertuğrul, profesyonel olarak sahneye birinci kere 1909’da Erenköy’deki Burhanettin Kumpanyasının “Sherlock Holmes” oyununda canlandırdığı “Bob” karakteriyle çıktı.
Bir müddet Odeon Tiyatrosunda çalışan Ertuğrul, William Shakespeare’in kaleme aldığı “Othello” ve Türkiye’de birinci defa sahnelenen “Hamlet” piyeslerinde rol aldı.
Vahram Papazyan’ın tavsiyesiyle 1911’de Fransa’ya gitti
Usta oyuncu, arkadaşı Vahram Papazyan’ın tavsiyesiyle, kendini geliştirmek üzere 1911’de gittiği Fransa’dan 1912’de dönerek arkadaşlarıyla kendi topluluğunu kurdu.
Türk tiyatrosuna taraf veren Ertuğrul, 1913’te yine Paris’e giderek eğitimini tamamdı ve dünyaca ünlü tiyatro topluluklarıyla tanışma imkanı yakaladı.
Aynı yıllarda Comedie Française’de Paul Gravolet’ten özel dersler alan Ertuğrul, Şehzadebaşı’nda açtığı Ertuğrul Sineması’nda, sinema gösterimleri öncesi kısa tiyatro oyunları sahneledi.
Muhsin Ertuğrul, 1914’te İstanbul’da “Darülbedayi” ismiyle hayata geçen, sonraki yıllarda Kent Tiyatroları ismini alan merkezin kuruluşunda yer aldı. Sanatçı, Darülbedayi’de Reşat Rıdvan Beyefendi ve Andre Antonie ile misyon aldı.
Sinema ve tiyatro incelemeleri yapmak üzere 1918-1921’de yaşadığı Berlin’de İstanbul Sinema şirketini kuran Ertuğrul, birebir devir Üstat Sinema’nın iştirakini ve direktörlüğünü de üstlendi.
Usta tiyatrocu, “Karanlıkta Işık” isimli sinemada değerli bir rol aldıktan sonra “Samson”, “Kara Lale Bayramı” ve “Şeytana Tapanlar” sinemalarını çekti. Almanya günleri sırasında 1917’de “Edebi Tiyatro Heyeti” isimli bir topluluk kuran sanatçı, o yıllarda Halit Fahri Ozansoy’un “Baykuş” piyesini de sahneledi.
Berlin’de “Beranien Düşesi” sinemasında ihtilalci bir subay rolünü oynayan Muhsin Ertuğrul, Türkiye’ye döndükten birkaç ay sonra Temaşa Mecmuası’nda çeşitli sinema tenkitleri kaleme aldı.
Robert Kolejinde, Halide Edip’in librettosunu yazdığı, Vedi Sabar’ın bestelediği “Kenan Çobanları” operasını hazırlayan Ertuğrul, Kurtuluş Savaşı üzerine birinci belgesel sayılan “Zafer Yolları” isimli sinemanın direktörlüğünü yaptı.
Sovyetler Birliği’nde 3 sinema çekti
Muhsin Ertuğrul, 1925-1927’de bulunduğu Sovyetler Birliği’nde, Nazım Hikmet aracılığıyla sinema dünyasından pek çok şahısla tanışma ve çalışma fırsatı buldu.
Burada “Tamilla”, “Spartaküs” ve “Beş Dakika” sinemalarını çeken sanatçı, ayrıyeten Moskova’da bütün tiyatrolara girme müsaadesi alarak Stanislavski, Nemiroviç-Dançenko, Aleksandır Yakovleviç Tayrov, Vsevolod Meyerhold üzere isimlerle tanışıp onların çalışmalarına katıldı.
Ertuğrul, ABD’ye seyahat ederek sinema ve tiyatro üzerine çeşitli araştırmalarda bulundu ve İstanbul’a döndüğünde 1927’de üstlendiği Darülbedayi’nin sanat direktörlüğünü 1949’a kadar sürdürdü.
İlk sesli Türk sineması “İstanbul Sokaklarında” ve “Bir Millet Uyanıyor”u çeken Ertuğrul, “Karım Beni Aldatırsa”, “Söz Bir Allah Bir”, “Leblebici Horhor Ağa”, “Aysel Bataklı Damın Kızı” sinemalarında senarist olarak “Mümtaz Osman” takma ismini kullanan Nazım Hikmet ile çalıştı.
Türkiye’de 1922’den 1940’a kadar tek sinema direktörü olan Ertuğrul, 1928’de Türkiye’nin ikinci büyük üretim şirketi İpek Sinema’nın kurulmasına öncülük etti ve “Ankara Postası”nın büyük ticari muvaffakiyet kazanmasının akabinde burada direktör olarak 20 sinemaya imza attı.
Ertuğrul, 1931’de Tiyatro Meslek Okulunun kurucuları ortasında yer aldı. 1933’te İstanbul’a çağrılan Viyana Müzik ve Tiyatro Akademisi lideri Joseph Marx, Belediye Konservatuvarının öncüsü sayılabilecek bu okulu yeni baştan düzenledi ve Muhsin Ertuğrul bu kurumda da dersler verdi.
İstanbul Kent Tiyatrosunda başyönetmenlik yaptı
Sanatçı, Moskova’da çocuk tiyatrosu üstüne de incelemeler yaptıktan sonra 1935-1936 döneminde İstanbul Kent Tiyatrosunda Türkiye’deki birinci sistemli çocuk oyunlarını başlattı. Ertuğrul, tiyatro alanında verdiği hizmetler nedeniyle 1932’de Goethe Madalyası ile ödüllendirildi.
Ankara Devlet Konservatuvarında bir mühlet tiyatro öğretmeni olarak misyon yapan Ertuğrul, 1941’de eşi Handan Ertuğrul’la “Perde” ve “Sahne” isimli bir mecmua çıkardı.
Ertuğrul, 1947’de Ankara’da Küçük Tiyatro, 1948’de Büyük Tiyatroyu kurdu, 1949’da Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğüne getirildi.
“Bir Komiser Geldi” oyunundaki müfettiş rolüyle oyuncu olarak son sefer sahnede görülen sanatçı, 1950’de Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü vazifesinden istifa etti.
Ertuğrul, Türk sinemasında tamamı renkli birinci sinema “Halıcı Kız”ı 1953’te çekti ve bu sinema sanatkarın son sinema çalışması oldu. 1954’te ikinci sefer Devlet Tiyatrosu Genel Müdürü olan Ertuğrul, 1955’te Küçük Tiyatro ve Oda Tiyatrosunu açtı.
İstanbul Kent Tiyatrosunda başyönetmen olarak 1958-1966’da misyon yapan Ertuğrul, bu devirde Üsküdar Tiyatrosu, Kadıköy Tiyatrosu ve Zeytinburnu Tiyatrolarını açtı, 23 Ekim 1971’de Türkiye’de birinci defa Devlet Kültür Armağanı’nı aldı.
Usta tiyatrocu, 1974’de 82 yaşındayken tekrar Kent Tiyatroları Genel Sanat Direktörlüğüne atandı. Ertuğrul, Türk sinemasında da farklı cinslerdeki birinci örneklerini veren 30 sineması yönetti.
