Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bugün Nahçıvan’a gitti…
Bunun akabinde Nahçıvan’ın değeri bir sefer daha gündeme geldi.
Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti için değil tarihi ve coğrafik özellikleriyle tüm Türk dünyası için değer taşıyan vatan toprağı olarak ön plana çıkıyor.
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, 17,7 kilometrelik sinirle Azerbaycan’ın Türkiye ile tek kara sonunu barındırıyor ve adeta Türkiye’den Türk dünyasına açılan kapı vazifesini üstleniyor.
Tarih boyunca coğrafik pozisyonu bakımından doğu ile batı, kuzey ile güney ortasında kıymetli bir geçiş ve irtibat noktası olan Nahçıvan, Selçuklular, Atabey İldenizler, Harzemşahlar, İlhanlılar, Timurlar, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Osmanlı, Safeviler ve Kaçarların yönetiminde kaldı.
Ermenilerin ataklarına uğradı
18. yüzyılda lokal hanlar tarafından yönetilen Nahçıvan, 19 yüzyılın başlarında Çar Rusyası tarafından ilhak edildi.
Nüfusunun çoğunluğu Türklerinden oluşan Nahçıvan, Rusya’daki 1917 Bolşevik İhtilali’nin akabinde 28 Mayıs 1918’de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan’ın sonları içinde kaldı.
1918’den 1921’e kadar geçen devirde Ermenilerin atakları nedeniyle büyük acılar yaşayan Nahçıvan, Ermeni tehlikesini savuşturabilmek için az sayıdaki Türk subayı ve askeri ile Türk ordusunun çekilirken bıraktığı silahların yardımıyla kahramanca direniş sergiledi.
Türkiye, Nahçıvan’ın garantörü oldu
Azerbaycan’da 1920’de Sovyet idaresi kuruldu ancak Sovyetler, Azerbaycan’ın ana karası ile Nahçıvan ortasındaki toprak kesimi olan Zengezur bölgesini Ermenistan’a bıraktı. Böylelikle Nahçıvan’ın Azerbaycan’ın öbür bölgeleriyle karasal irtibatı kesildi.
Nahçıvan, Türkiye ile Sovyetler Birliği ortasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla özerk yapıya sahip oldu ve öteki bir devlete terk edilmemesi kaidesiyle Azerbaycan’a bırakıldı.
Aynı konu, 13 Ekim 1921’de Türkiye, Sovyetler Birliği, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ortasında imzalanan Kars Antlaşması’yla da teyit edildi ve Türkiye, Nahçıvan’ın Azerbaycan’a bağlı özerk cumhuriyet olarak kalmasının garantörü oldu.
İlerleyen yıllarda Ermenistan, Nahçıvan’ı da Zengezur üzere ilhak etmek için çaba gösterdi ancak Moskova ve Kars antlaşmalarında yer alan kararlar gereği Nahçıvan, Azerbaycan bünyesinde “özerk cumhuriyet” olarak varlığını sürdürdü.
Mustafa Kemal Atatürk: “Nahçıvan, Türk kapısıdır”
Tarih kitaplarında Moskova Antlaşması öncesinde müzakereler için Rusya’ya giden heyette yer alan Yusuf Kemal Bey’in Ankara’dan ayrılmadan bir gün evvel Mustafa Kemal Paşa ile görüşerek “Paşam, Ruslar Nahçıvan üzerinde ısrar ederlerse ne yapalım?” diye sorduğu, Atatürk’ün de “Nahçıvan, Türk kapısıdır. Bu hususu nazar-ı prestije alarak elinizden geleni yapınız.” biçiminde cevap verdiği anlatılıyor.
Azerbaycan’ın 1991’de bağımsızlığını ilan etmesiyle Nahçıvan, ülkenin ayrılmaz kesimi olarak “özerk cumhuriyet” statüsünü koruma etti.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın yetkili temsilcisince yönetiliyor
Yaklaşık 500 bin nüfusa sahip Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın yetkili temsilcisi tarafından yönetiliyor.
Yasama misyonu ise Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi (Parlamento) tarafından yerine getiriliyor.
Nahçıvan’da ayrıyeten Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından atanan bakanlar konseyi da faaliyet gösteriyor.
İstihbarat ve gümrükten sorumlu kuruluşlar ise direkt Bakü’deki merkezi idareye bağlı çalışıyor.
Türk Devletleri Teşkilatı, Nahçıvan’da atılan imzalarla resmi hüviyete büründü
Türk lisanı konuşan ülkeler ortasında 1992’de Ankara’da gerçekleştirilen devlet liderleri doruğunda temeli atılan kurumsal işbirliği, 3 Ekim 2009’da Azerbaycan’ın mesken sahipliğinde Nahçıvan’da Türkiye, Kazakistan ve Kırgızistan devlet liderlerinin katıldığı toplantıda imzalanan mutabakatla resmi hüviyete büründü ve daimi bir yapı olan Türk Keneşi kuruldu.
Türk Keneşi, İstanbul’da 12 Kasım 2021’de düzenlenen 8. Önderler Doruğu’nda Türk Devletleri Teşkilatı ismini aldı.
Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Çizgisi ile Nahçıvan’ın tüm gereksinimi karşılanacak
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Nahçıvan ziyaretinde Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Sınırı’nın temelinin atılması bekleniyor.
Nahçıvan’ın doğal gaz gereksinimi şimdilik İran’dan sağlanıyor.
Türkiye ve Azerbaycan, Nahçıvan’ın İran’a doğal gaz konusundaki bağımlılığını sıfıra indirgemek için 15 Aralık 2020’de “Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde Doğal Gaz Tedarikine Ait Mutabakat Zaptı” imzaladı.
Mutabakat gereği Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Çizgisi üzerinden çıkış alan Iğdır Doğal Gaz Boru Sınırı’nın devamı olarak Nahçıvan’a kadar 85 kilometrelik yeni boru çizgisi yapılacak.
Yıllık 500 milyon metreküp taşıma kapasitesine sahip olacak boru sınırı faaliyete geçtiğinde Nahçıvan’ın doğal gaz gereksiniminin tamamını karşılanacak.
Zengezur Koridoru, Nahçıvan’ın kıymetini artıracak
Azerbaycan’ın batı vilayetleri ile ortasında bir kara kontağının bulunmaması, Nahçıvan’ın gelişiminin önündeki en büyük mahzur olarak gösteriliyor. Azerbaycanlılar, Nahçıvan’a ya hava yolu ya da İran üzerinden ulaşıyor.
2. Karabağ Savaşı sonrasında Azerbaycan’ın Karabağ zaferinin teyit edildiği, Ermenistan’ın ise hezimetini kabul ettiği, iki ülke ile Rusya ortasında imzalanan üçlü bildiriye Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in talebi üzerine Azerbaycan’ın ana karası ile Nahçıvan ortasında ulaşım sınırlarının açılması konusunda unsur konuldu.
Azerbaycan, Zengezur Koridoru diye nitelendirdiği güzergahın kendi topraklarındaki kısmında demir yolu ve kara yolu çalışmalarını büyük oranda tamamlasa da Ermenistan, bu konuda şimdi adım atmadı.
Zengezur Koridoru faaliyette geçtiğinde Azerbaycan’ın batı vilayetleri ile Nahçıvan’ı Ermenistan üzerinden birleştirecek, birebir vakitte Çin’den Orta Asya, Hazar Denizi, Kafkasya ve Türkiye’ye uzanan Orta Koridor’un da güzergahlarından biri olacak. Böylelikle, Nahçıvan’ın değeri daha da artacak.
Haydar Aliyev ve Ebulfez Elçibey’in memleketi
Nahçıvan, tarih boyunca çok sayıda devlet ve ilim adamı, sanatkarlar, mimarlar, şair ve edebiyatçılar yetiştirdi.
Bunların ortasında birinci akla gelen 10 Mayıs 1923’te Nahçıvan’da doğan Azerbaycan’ın Ulusal Başkanı merhum Haydar Aliyev’dir.
Azerbaycan’ın ikinci Cumhurbaşkanı merhum Ebulfez Elçibey de Nahçıvanlıdır.
Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)
