ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın 18-19 Haziran’da Pekin’e yaptığı ziyaret, iki ülke ortasında diplomatik irtibatın sağlanmasına yönelik bir adım olarak değerlendirilirken temel uyuşmazlıklar ve tansiyonların azaltılması konusunda ise bariz sonuç doğurmadı.
ABD’li Bakan’ın ziyaretinde taraflar, ekonomik ve jeopolitik rekabet konusu alanlardaki tavırlarını yenilerken tansiyonları önlemek üzere askeri irtibat kanallarının yine kurulması konusunda ilerleme sağlayamadı.
Blinken, şubatta yüksek irtifa balonu krizi nedeniyle iptal ettiği ziyareti aylar sonra gerçekleştirebilirken ABD Lideri Joe Biden’ın 2021’in başında misyona gelmesinden bu yana Pekin’i ziyaret eden en üst seviye Amerikalı yetkili oldu.
Ziyaretin akabinde iki ülke dışişlerinin karşılıklı ilgilerinden sorumlu üst seviye diplomatların yaptığı değerlendirmeler, tarafların, ekonomik rekabetten milletlerarası tertibe, Tayvan probleminden askeri tansiyonlara dek yaklaşım farklılıklarını koruduklarını gösterdi.
Başkan Biden’ın, Blinken’ın ziyaretinden günler sonra Çinli mevkidaşına “diktatör” yakıştırmasında bulunması, ziyaretin iki ülke ortasındaki derin güvensizliği gidermediğinin göstergesi olarak yorumlandı.
ABD’nin Doğu Asya ve Pasifik İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Daniel J. Kritenbrink, ülke medyasına yaptığı değerlendirmede, ziyarette Washington idaresinin beklentisi olan üst seviye irtibat kanallarını güçlendirme, uyuşmazlık hususlarında ABD’nin tavır ve niyetlerini açıkça ortaya koyma ve ortak çıkar bahislerinde işbirliği imkanlarını keşfetme maksatlarına ulaşıldığını bildirdi.
Kritenbrink, Blinken’ın, Dışişleri Bakanı Çin Gang, Çin Komünist Partisi (ÇKP) Dış Bağlantılar Ofisi Yöneticisi Vang Yi ve Devlet Lideri Şi Cinping ile görüşmesinde Amerikan siyasetini “açık ve güçlü şekilde” lisana getirdiğini belirtti.
“İlişkiler iki şeritli yol”
İki ülke ortasında artan tansiyonlardan iki tarafın da sorumlu olduğuna dikkati çeken Kritenbrink,
ABD-Çin münasebetleri iki şeritli bir yol üzere, tansiyonların sorumlu formda yönetilmesi iki taraflı bir süreç. Tüm sorunların ve tansiyonların tek bir nedene yahut tek bir tarafın tavrına dayandığını savunmak gerçeği yansıtmıyor.
dedi.
Kritenbrink, Pekin idaresinin, tansiyonların sebebinin Washington’ın Çin’e ait “yanlış algılama” tezinin gerçek olmadığını, bağları istikrarlı sürdürmenin her iki tarafın da çıkarına olduğunu vurguladı.
Çin’in en kıdemli diplomatı, ÇKP’nin Dış Siyaset Şefi Vang Yi, Blinken ile görüşmesinde iki ülke bağlantılarının “tarihin en düşük noktasında” bulunduğunu belirterek, bunun kökeninde yatan sebebin, ABD’nin Çin’e yönelik “yanlış algılaması” olduğu görüşünü lisana getirmişti.
Çin’in kalkınması ve ulusal yükselişinin “tarihin mantığı” ve “kaçınılmaz bir eğilim” olduğunu söz eden Vang, ABD’nin, Çin’i, güçlenen bir ülkenin hegemonya arayışında olacağı kabulüyle değerlendirmemesi, klâsik Batılı güçlerin tarihi tecrübesiyle yargılamaması gerektiğini savunmuştu.
“Bağları koparma” değil “riskleri azaltma”
Kritenbrink, ayrıyeten Pekin idaresinin Washington’ın Çin ile “ekonomik bağları koparmaya” ve çevreleyerek kalkınmasını bastırmaya çalıştığı tezine de itiraz ederek, şunları kaydetti:
ABD’nin Çin ile ekonomik bağları koparmaya yönelik bir stratejisi yok lakin elbette riskleri azaltmaya yönelik bir yaklaşım izliyoruz. ABD ile Çin ortasındaki yıllık ticaret hacmi 700 milyar dolara yaklaştı, Çin’deki Amerikan direkt yatırımları 2014’ten bu yana en yüksek düzeyde. Yaklaşımımızın ne olduğu ve ne olmadığı çok açık.
Kritenbrink, ABD’nin Çin ile “çetin rekabeti” sürdüreceğini fakat bunu sorumlu formda yöneteceğinin altını çizerek,
Çin’in ortaya koyduğu sınamaların farkındayız ve çok sayıda ülkeyle paylaştığımız, özgür, açık, istikrarlı ve müreffeh bir dünya gayesine yönelik gelecek vizyonumuzu ilerletmeye kararlıyız. Çok taraflı olarak korunan ve güncellenen kurallara dayalı milletlerarası sistem, uzun yıllar global barışın ve güvenliğin garantisi oldu.
şeklinde konuştu.
Dışişleri Bakanı Blinken, iki gün süren temaslarının akabinde ABD’nin Pekin Büyükelçiliği’nde düzenlediği basın toplantısında, ziyaretinde muhataplarıyla görüşmelerinde en çok üzerinde durduğu hususun, “ABD’nin ekonomik bağları kopararak Çin’i baskılamaya çalıştığı” tezi olduğunu belirterek, ABD’nin ekonomik bağlarda “bağları koparmayı” değil “riskleri azaltmayı” amaçladığını savunmuştu.
ABD’nin, geliştirdiği kimi kritik teknolojilerin kendisine karşı kullanılmasını önlemeye çalıştığını, bunun birtakım tasa konusu teknolojilere erişimi seçici olarak engellemeyi gerektirdiğini vurgulayan Blinken,
Bazı kritik teknolojilerin, nükleer ve hipersonik silahların geliştirilmesi ve baskıcı maksatlarla kullanılabilecek teknolojilerin yaygınlaştırılması için kullanılması mümkünlüğü bizim için kaygı kaynağı. Bu yüzden önlemler alıyoruz ve almayı sürdüreceğiz.
ifadelerini kullanmıştı.
Blinken, “Riskleri azaltma” yaklaşımının birinci sefer Avrupa Birliği Komitesi Lideri Ursula von der Leyen tarafından lisana getirildiğini hatırlatarak,
ABD dışındaki ülkelerin de kritik alanlardaki ekonomik bağımlılığa ve kimi teknolojilerin nasıl kullanıldığına dair dertlerinin olduğu görülüyor.
değerlendirmesinde bulunmuştu.
“Tayvan siyasetinden sapma”
Blinken’ın ziyaretinde iki ülke ortasındaki en fazla tansiyona mevzu olan Tayvan meselesinde da taraflar ortasında temel uyuşmazlıkları gidermeye yönelik bir sonuç ortaya çıkmadığı görülüyor.
Çin’in Kuzey Amerika ve Okyanusya Bağlantılarından Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Yang Tao, ülke basınına yaptığı değerlendirmede, ABD’li Bakan’ın Çin ile Tayvan ortasındaki egemenlik ihtilafına dair bildirilerinin, “tek Çin siyasetine bağlılığın yinelenmesi” değil “Tayvan siyasetinden sapma” olduğu tezini lisana getirdi.
Yang, Blinken’ın bir yandan Washington’ın ABD ile Çin ortasındaki diplomatik bağlantıların temelini oluşturan 1972 tarihli Üç Ortak Bildiri’deki bağlılığını taahhüt ederken başka yandan Çin’in tanımadığı 1979 tarihli Tayvan İlgileri Yasası ve 1982 tarihli Altı Garanti’ye gönderme yaparak “tek Çin” siyasetinin özünden ayrıldığını savundu.
Washington’ın Çin ile ABD ortasında diplomatik ilgiler kuran Üç Ortak Bildiri ile Pekin idaresini Çin’in tek legal temsilcisi olarak tanıdığını, Tayvan’da hükümette bulunan Çin Cumhuriyeti ile diplomatik ilgilerini sonlandırdığını hatırlatan Yang, Tayvan Bağları Yasası ve Altı Garanti’nin ise tek taraflı taahhütnameler olduğunu vurguladı.
Yang, “ABD’nin Tayvan sıkıntısının barışçı tahlilini tek Çin siyasetinin özü üzere sunması, Çin’e yönelik siyasi taahhüdünden sapmadır.” biçiminde konuştu.
ABD Kongresi, 1979’da kabul ettiği kanunla Tayvan ile ekonomik ve kültürel ilgileri sürdürmeyi ve Ada’nın kendini savunma kapasitesini desteklemeyi taahhüt ederken Lider Ronald Reagan 1982’de ilan ettiği “Altı Güvence” ile Tayvan’ın egemenliğini tanımadığını yinelemiş, Tayvan meselesinde arabulucu olmayacağını, taraflara baskı yapmayacağını fakat Ada’ya silah satışını sürdüreceğini bildirmişti.
“Tayvan konusunda ödüne yer yok”
Çin Dışişleri Bakanı Çin Gang, Blinken ile görüşmesinde Tayvan meselesinin Çin’in en temel çıkarı ve Çin-ABD münasebetlerindeki en besbelli risk olduğunu vurgulayarak ABD tarafına, Üç Ortak Bildiri’deki yükümlülüklerine bağlı kalarak tek Çin unsuruna ve “Tayvan’ın bağımsızlığını desteklememe” taahhüdüne uyma davetinde bulunmuştu.
ÇKP Dış Bağlar Yöneticisi Vang da Tayvan sıkıntısında ulusal birliği müdafaanın Çin’in temel çıkarı ve ÇKP’nin “bağlayıcı misyonu” olduğunu, ulusun geleceğinin buna dayandığını belirterek, Çin siyasetinde bu hususta “ödüne yer olmadığını” vurgulamıştı.
Çin’in topraklarının kesimi olduğunu savunduğu Tayvan, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğu 1949’dan bu yana fiili bağımsızlığa sahip bulunuyor. Çin ana karası ile Tayvan ortasında iç savaşın akabinde ortaya çıkan ayrılık hala devam ediyor.
Pekin, “tek Çin” unsurunu vurgulayarak Tayvan’ın dünya ülkeleriyle müstakil diplomatik münasebetler kurmasına, Birleşmiş Milletler ve öteki memleketler arası kuruluşlarda temsil edilmesine karşı çıkıyor, kendisini tanıyan ülkelerin Tayvan ile diplomatik bağları kesmesini kaide koşuyor.
“Kurallara dayalı memleketler arası düzen”
Öte yandan Çin tarafı, ABD idaresinin, “kurallara dayalı düzen” vurgusuna da tenkit yöneltti.
Dışişleri Bakan Yardımcısı Yang, Çin’in Birleşmiş Milletler (BM) Kuralı’nı birinci imzalayan ülke olduğunu, BM’nin merkezinde olduğunu, memleketler arası tertibi savunduğunu vurgulayarak,
Bazıları daima ‘kurallara dayalı milletlerarası düzenden’ bahsediyor. Bu kurallar neye dayanıyor? Şayet BM Kaidesi’ne dayanıyorsa Çin açısından sorun yok ancak şayet bir avuç ülke tarafından formüle ediliyorsa ne Çin’in ne de çok sayıda öteki ülkenin bununla uzlaşması sıkıntı.
ifadelerini kullandı.
Askeri bağlantı kurulamadı
Blinken’in ziyaretinde taraflar, üst seviye diplomatik irtibat kanallarının sürdürülmesi konusunda anlaşırken ABD’nin evvelki Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin geçen yılki Tayvan ziyaretinin akabinde kopan askeri diyalog ve bağlantının tekrar kurulması konusunda iseadım atılamadı.
ABD’li Bakan, Pekin’deki basın toplantısında ziyaretinin askeri alanda irtibatın yine sağlanması konusunda acil bir sonuç vermediğini lakin bu mevzuda diyaloğu sürdüreceklerini kaydetmişti.
İki ülke ortasındaki askeri bağlantı kopukluğu, 3 Şubat’ta Çin’e ilişkin bir yüksek irtifa balonunun Amerikan hava alanına girmesinin akabinde yaşanan krizle ayyuka çıkmıştı.
Blinken, kriz nedeniyle birebir hafta Pekin’e yapmayı planladığı ziyareti iptal etmiş, balonun ABD Lideri Joe Biden’ın buyruğuyla savaş uçakları tarafından vurularak düşürülmesi tansiyonu yükseltmişti.
Öte yandan iki ülke ordularının Güney Çin Denizi’ndeki ve Tayvan Boğazı’ndaki tehlikeli müsabakaları, askeri irtibat eksikliğinin her an bir çatışmanın fitilini ateşleyebilecek yanlış anlamalara, kazalara ve hesap yanılgılarına yol açabileceği ABD tarafınca daima lisana getiriliyor.
Blinken, bu sıkıntıya dikkati çekerek,
‘İlişkimizi sorumlu halde yöneteceğiz.’ diyorsak, ‘Rekabetin çatışmaya dönüşmesine müsaade vermemeliyiz.’ diyorsak irtibat kanallarının varlığının gereğini kabul ediyoruz demektir. Buna askeri irtibat kanalları da dahil.
değerlendirmesinde bulunmuştu.
Biden’dan Şi’ye “diktatör” yakıştırması
Ziyaretin iki ülke münasebetlerinde tansiyonların azaltılması konusunda hudutlu bir tesir yaratması beklenirken ABD Lideri Biden’ın, Blinken’ın gezisinden sırf birkaç gün sonra balon krizinden bahsederken Çin Devlet Lideri Şi’ye “diktatör” yakıştırması yapması, iki ülke münasebetlerinde karşılıklı güvensizliğin devam ettiğinin göstergesi olarak yorumlandı.
California’da düzenlenen kampanyanın resepsiyonunda konuşan Biden, Şi’nin Şubat’ta Amerikan hava alanına giren Çin “casus balonunun” düşürülmesine verdiği reaksiyonun nedeninin “balonun orada olduğunu bilmemesinden” kaynaklandığını öne sürdü.
Şi’nin balonun Amerikan hava alanında vurularak düşürüldüğü vakit “utandığını” ve “balonun orada olduğunu bile bilmediğini” söyleyen Biden, “Ciddiyim. Ne olduğunu anlamadıkları vakit diktatörler için bu, büyük bir utanç kaynağıdır.” sözünü kullandı.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning, Biden’ın kelamlarıyla ilgili, “son derece saçma ve sorumsuzca” diye niteleyerek diplomatik protokolü önemli biçimde ihlal ettiğini vurguladı.
ABD’nin, balon krizini sakin ve profesyonel halde ele alması gerekirken gerçekleri çarpıttığını ve zorbalık ve hegemonya ortaya koyarak olayı abartmak için güç kullandığını savunan Sözcü Mao, “Bu, açık bir siyasi provokasyondur.” diye konuştu.
