Çarşı ve mahalle bekçilerinin yetkilerinde yapılan düzenlemeyle bekçilere; kimlik sorma yetkisi, silah taşıma yetkisi ve araç durdurma yetkisi verilmişti.
Bu durumdan rahatsız olan CHP, Anayasa Mahkemesi’ne müracaatta bulunarak, mahalle bekçilerinin yetkisini genişleten Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’nun birtakım unsurlarının iptali ve yürürlüklerinin durdurulmasını talep etmişti.
AYM, CHP’nin, 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’nun kimi kararlarının iptaline ait başvurusunu karara bağladı.
Bazı kararları iptal etti
Kanun’un 6’ncı unsurunun 1’inci fıkrasının b bendinde yer alan ve “Görev bölgeleri içinde bulunan konut, iş yeri ve araçlar üzere malların korunmasında sahipleri tarafından noksan alınan önlemleri tamamlattırmak” kuralının iptaline hükmedildi.
Önleyici ve esirgeyici vazife kapsamında “noksan tedbirlerin” neler olduğunun açıklanmadığına işaret edilen kararda, “Bu önlemlerin tamamlattırılmasından ne anlaşılması gerektiği, bu yetkinin kapsam ve sonları ile nasıl gerçekleştirileceği makul değildir. Bu prestijle kâfi yasal prensip ve çerçeveyi öngörmemesi nedeniyle kuralın bilinmeyen olduğu sonucuna ulaşılmıştır.” değerlendirmesi yer aldı.
Çarşı ve mahalle bekçilerinin, “kamu nizamını bozacak mahiyetteki şov, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi emeliyle genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici önlemleri alması”nı öngören Kanun’un 6’ncı hususunun 1’inci fıkrasının ç bendi de Yüksek Mahkeme tarafından iptal edildi.
İptalin münasebetinde, kamu nizamını bozacak aksiyon ve durumların mahiyeti, boyutu ve hudutlarının neler olduğunun belirlenmediği, toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkında sınırlamaya yol açan önleyici önlem mahiyetindeki vazife ve yetkilerin neler olduğunun ve kapsamının düzenlenmediği belirtildi.
Aynı Kanun’un 6’ncı hususunun 1’inci fıkrası g bendinde yer alan çarşı ve mahalle bekçilerinin “halkın sükun ve istirahatini bozanları ve diğerlerini rahatsız edenleri engelleme görevi” kararı de Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.
Kararda, “Halkın sükun ve istirahatini bozmak, diğerlerini rahatsız etmek hareketlerinin kabahat kapsamında değerlendirileceği, engellemenin kapsamı, hangi yetkileri içerdiği ve hudutları konusunda kural meçhuldür.” tespiti yer aldı.
Engelleme yetkisinin uyarma yetkisini aşmasının ve temel haklara müdahale boyutuna ulaşmasının da mümkün olduğu belirtilen kararda, “engelleme” tabirinin güç kullanma yahut silah kullanma yetkisini içerip içermediğinin meçhul olduğu kaydedildi.
“Elle kontrol” düzenlemesine iptal
Anayasa Mahkemesi, Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’nun 7’nci hususunun 6’ncı fıkrasında yer alan “durdurduğu kişi üzerinde yahut aracında silah ya da tehlike oluşturan öteki bir eşyanın bulunduğu konusunda kâfi kuşkunun varlığı halinde, kişinin kendisine yahut diğerlerine ziyan verilmesini önlemek emeline yönelik el ile dıştan denetim dahil gerekli önlemleri alabilmesi” kuralını iptal ederken münasebette “gerekli tedbirlerin” neler olduğunun açıklanmadığı kaydedildi.
“Kanuni desteğinin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır”
Kararda, şu tabirlere yer verildi:
Kuralda, bahsi geçen durumların varlığı halinde gerekli önlemlerin neler olduğu, yetkinin kapsam ve hudutları açık ve net olarak belirlenmemiştir. Bu prestijle şahısların üstünde ve eşyası üzerinde yapılacak elle denetim faaliyeti ile arama ortasındaki hududun tespit edilmesi açısından kuralda belirsizlik bulunmaktadır.
Elle denetimin arama önlemi boyutuna ulaşmasını önleyecek halde kapsam ve hudutlarının tespit edilmediği belirtilen kararda, “Anayasa’nın 20’nci hususunda düzenlenen şahısların özel hayatına hürmet gösterilmesi hakkına getirilen sınırlamanın öngörülebilir bir yasal desteğinin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.” tespitine yer verildi.
Haftalık çalışmanın 40 saati aşmasını öngören kural iptal edildi
Anayasa Mahkemesi, Kanun’un 12’nci hususun 1’inci fıkrasında yer alan, çarşı ve mahalle bekçilerinin çalışma müddetlerinin 40 saati aşabileceğini öngören, “emniyet ve asayişin gerektirdiği durumlarda haftalık 40 saat olarak belirlenen çalışma müddetinin haftada bir gün istirahat verilmek kaydıyla artırılabilmesi” kararını de iptal etti.
Kararda, “Çalışma müddetinin azami ne kadar artırılabileceği, artırılan bu mühletlerin nasıl telafi edilebileceği konusunda rastgele bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle kuralla öngörülen sınırlama belli ve öngörülebilir nitelikte değildir. Anayasa Mahkemesi, açıklanan münasebetlerle kuralın Anayasa’ya alışılmamış olduğuna ve iptaline karar vermiştir.” sözleri yer aldı.
AYM, kanunda yer alan “Emniyet ve jandarma teşkilatlarında istihdam edilen çarşı ve mahalle bekçilerinin amirleri, meslek hiyerarşileri içinde tespit edilir” kararını de “çarşı ve mahalle bekçilerinin talimat alacağı, süreçlerini tüzellik ve yerindelik bakımından denetleyecek, düzeltecek, iptal edecek, disiplin, atama, terfi süreçlerini yapacak amirlerin kimler olduğunun kuralda tespit edilmediği” gerekçesiyle iptal etti.
